رمان
«روزگار سپری شده مردم سالخورده» به نوعی خودسرگذشتنامه است. شخصیت
اصلی داستان یعنی «سامون» نقل روزگار سپری شده محمود دولتآبادی
در بافت زندگی خانوادگی و اجتماعی اوست.
این
رمان در سه جلد با عناوین فرعی اقلیم باد، برزخ خس و پایان جغد
در حدود 1600 صفحه توسط انتشارات چشمه منتشر شده است.
محتوای
هر جلد به زیبایی عنوان آن جلد را برمیتابد. به عنوان مثال در جلد اول با عنوان اقلیم
باد دقیقاَ فضایی کویری با بادهایی آزاردهنده تداعی میشود. یا در جلد دوم با
عنوان برزخ خس سختیهای زندگی برزخگونهی سامون همچون خس و خاشاکی عنوان
این جلد را به تصویر میکشد. یا در جلد سوم با عنوان پایان جغد او را چون بوف پایانپذیری نشان میدهد.
رمان
حاضر مجموعهای است از نقلقولهای پراکنده و پازلگونهای از خود سامون و پدرش
عبدوس، مادرش عذرا و نیز برادران تنی و ناتنی او رضی و نبی و اسد و سلیم و دیگر
اطرافیان که شاید در صفحات اول کتاب خواننده دچار سردرگمی خاصی شود و ذهنش سراسر
سوال و سوال شود اما همین لحن معماگونه استاد دولت آبادی خواننده را بر این میدارد
که رمان را هر چه سریعتر پیش برد.
موضوع
داستان برمیگردد به سالهای بین 1280 تا 1365 یعنی از زمان زندگی پدربزرگ سامون
استاد ابا، عمه خورشیدش، عمویادگارش و پدرش عبدوس و با تولد خود و برادرانش ادامه
مییابد. داستانی که در آن نقل زندگی خانواده آنها، مشاغلشان، سختیهایشان و
زیباتر از همه پنهانترین افکار سامون از کودکی تا مرگ بیان میشود. افکاری که
آمیخته است از واقعیتها و افسانهها. افکاری که گاهی اشاره دارد به حقایق تاریخی
و سیاسی آن زمان و گاهی افسانهها و خیالپردازیهای مردم آن دوره را به تصویر میکشد.
ویژگی
بارز این رمان تشبیهات و جملات بینهایت زیبای آن است. جملاتی که در عین سادگی
بسیار زیبا بیان شده است. بعنوان مثال و بهصورت ضمنی میتوان به مواردی اشاره
کرد:
«دورهای از عمر هست که
انسان از خیر آسوده زیستن میگذرد و به فکر آسوده مردن میافتد؛ پس فکر میکنم
تنها راه آسوده مردن این است که آنچه را از زندگی گرفتهام – بهتر آنکه گفته شود آنچه
از زندگی به من داده و تحمیل شده است – به آن بازگردانم.» (کتاب دوم: برزخ خس)
«وقتی آدم تمام میکند، چشمهایش
باز میماند. هر کسی در این باب حرفی میزند. بعضی هم میگویند از این است که آدم
دل از دنیا نمیکند. اما گمان من این است که آدم از مرگ خود تعجب میکند. چه میدانم؟
شاید آدم نمیتواند باور کند با به دنیا آمدنش یک چیز در سرنوشتش حتم است که آن مرگ
است.» (کتاب دوم: برزخ خس)
این
کتاب بهویژه برای آن دسته از خوانندگانی مناسب است که پس از مطالعه رمانهایی
ساده و با بیانی طولی و خطی حال به دنبال رمانهایی هستند قویتر و با بیانی ادبیتر
که تا حدودی تلاش ذهنی را برای مطالعه میطلبد؛ چرا که وجود اشارات سیاسی و ادبی
در رمان کنکاشهای ذهنی را ایجاب میکند.